Cumhuriyet’in ilanına, 29 Ekim 1923 tarihinde birdenbire karar verilmemiştir. Özellikle 1923 yılının sonbaharında İstanbul basınında “cumhuriyet” teması üzerine yoğun tartışmalar cereyan etmiştir. Ancak cumhuriyet rejiminin ilk defa telaffuz edilmesi, daha eski tarihlere gitmektedir. Kendi anılarında anlattığına göre Mazhar Müfit Kansu, “Cumhuriyet” sözcüğünü Mustafa Kemal’in ağzından ilk duyan kişiydi. Erzurum Kongresi’nin hazırlıklarının yoğunlaştığı bir sırada, 20 Temmuz 1919 günü Mustafa Kemal Paşa, Mazhar Müfit Bey’e, “Şekl-i hükümet zamanı gelince cumhuriyet olacaktır,” demişti. Ancak, Mustafa Kemal’in Nutuk’taki ifadesiyle, “Halifesiz ve padişahsız kurtuluşun anlamını kavrama yeteneği”nden henüz uzak olan kamuoyuna bu fikri açıkça söylemek için henüz çok erkendi. Bununla birlikte cumhuriyetle ilgili tartışmalar zaman zaman Meclis’te kendini gösterdi. Örneğin Mayıs 1921 tarihinde Hoca Raif Efendi liderliğindeki bir grup milletvekili, “Müdafaa-i Hukuk Grubu’nun hilafet ve saltanat idaresini cumhuriyete dönüştürme amacı güttüğünü” öne sürerek, memleketin ve İslam dünyasının geleceği açısından bundan kesinlikle sakınılması gerektiğini beyan etmişti. Mustafa Kemal ise, Milli Mücadele içinde bir bölünme veya ihtilafa neden olmamak için titizlikle bu tartışmalara girmekten kaçınıyordu. Ona göre Kurtuluş Savaşı kazanılmadan, açıkça yeni rejim tartışmalarına girmek yerinde değildi. Ancak Mazhar Müfit Bey’e söylediklerinden de anlaşılacağı gibi, geleceğin Türkiye’sinin nasıl yönetileceğine dair fikirler çok daha erken tarihlerde zihninde oluşmuştu.