Cumhuriyet ilan edildi

29/10/1923

29 Ekim 1923 günü Türkiye’de yeni bir sayfa açıldı ve Anayasa’nın ilk maddesi Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından, “Türkiye Devleti’nin şekli Cumhuriyettir” şeklinde değiştirildi. “Yaşasın Cumhuriyet” sesleri arasında yapılan değişikliğin ardından milletvekilleri ittifakla, Mustafa Kemal’i Türkiye’nin ilk cumhurbaşkanı seçti. Bir önceki gece Mustafa Kemal, aralarında İsmet Paşa, Kâzım Paşa, Fethi Bey ve Ruşen Eşref’in de olduğu kalabalık bir grubu Çankaya’da akşam yemeğinde toplamıştı. Mustafa Kemal, ertesi günle ilgili tasarısını ilk orada açtı. Söz konusu yemek ve sonrasındaki gelişmeler, Nutuk’ta şöyle anlatılır: Yemek sırasında, “Yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz,” dedim. Orada bulunan arkadaşlar, derhal düşünceme katıldılar. Yemeği bıraktık. O dakikadan itibaren, nasıl hareket edileceği konusunda kısa bir program yaparak arkadaşları görevlendirdim. Efendiler, görüyorsunuz ki Cumhuriyetin ilanına karar vermek için, Ankara’da bulunan bütün arkadaşlarımı davet ederek onlarla görüşüp tartışmaya asla lüzum ve ihtiyaç görmedim. Çünkü, onların da aslında ve tabii olarak benim gibi düşündüklerinden şüphe etmiyordum. Halbuki o sırada Ankara’da bulunmayan bazı kişiler, yetkileri olmadığı halde, kendilerine haber verilmeden, düşünce ve rızaları alınmadan Cumhuriyetin ilan edilmiş olmasını bize gücenme ve bizden ayrılma sebebi saydılar. O gece birlikte olduğumuz arkadaşlar erkenden ayrıldılar. Yalnız İsmet Paşa Çankaya’da misafirdi. Onunla yalnız kaldıktan sonra, bir kanun tasarısı müsveddesi hazırladık. Bu müsveddede 20 Ocak 1921 tarihli Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nun devlet şeklini tespit eden (...) birinci maddenin sonuna, “Türkiye Devleti’nin hükümet şekli Cumhuriyettir” cümlesini ekledim.